Шерхан ЖҰМАН - Шымкент қаласы бойынша Мемлекеттік кірістер департаменті, өндірістік емес төлемдер басқармасы уәкілетті органдармен жұмыс бөлімінің басшысы.

– Қазір тұрғындар арасында «Каспий» банктегі шоттарына түсетін аударымдар туралы жиі әңгіме болып жүр. Бірнеше ай ішінде бір адамның шотына 1 миллион теңге немесе 100 аударым түссе, салық органдары тарапынан бұл тексерілетінін естіп жатамыз. Осы жағдайда салық органдары қандай негіздермен тексеру жүргізеді?

–  Иә, қазіргі таңда қаржылық операциялардың ашықтығын қамтамасыз ету және салық заңнамасының бұзылуына жол бермеу мақсатында Қаржы министрлігі мен Ұлттық банк екінші деңгейлі банктермен бірлесіп, бірнеше маңызды өзгерістер енгізу туралы шешім қабылдаған. Бұл өзгерістердің негізгі мақсаты – мобильді аударымдар арқылы жасалатын қаржылық транзакцияларды реттеу, салықтан жалтару әрекеттерінің алдын алу және азаматтардың қаржылық белсенділігін дұрыс бақылауға алу.

Қабылданған шешім бойынша, егер бір жеке тұлға үш ай ішінде әр айда 100-ден астам әртүрлі адамдардан аударым алса және олардың жалпы сомасы 12 ең төменгі жалақы (ЕТЖ), яғни 1 020 000 теңгеден асса, онда бұл жағдай салық органдарының бақылауына алынуы мүмкін. Яғни, жаңа критерийлер бойынша үш ай ішінде жалпы сомасы 1 020 000 теңгеден асатын аударымдар анықталған жағдайда, бұл азаматтың қаржылық қызметі салық органдары тарапынан тексерілуі мүмкін. Бұл шектеу әр айда шамамен 340 000 теңге көлемінде аударым жасалғанын білдіреді.

Ескеретін жайт, егер жеке тұлға кәсіпкерлік қызметпен айналыспаса, яғни оның аударымдары тек жеке мақсаттарға, туыстарына, достарына немесе отбасы мүшелеріне жасалса, онда салық органдары тарапынан ешқандай сұрақтар туындамайды. Мұндай аударымдар тек жеке қаржылық қатынастарды білдіреді және олар салық тексерулеріне негіз болмайды. Бұл өзгерістер тек қаржы операцияларының көптігі мен жиілігі жоғары азаматтарға қатысты енгізілді, яғни бұл шаралар негізінен жасырын кәсіпкерлікпен айналысып жатқан тұлғаларды анықтауға бағытталған.

– Егер тексеру кезінде кәсіпкерлік белгілері анықталса, салық органы қандай шара қолданады? Жалпы, осы тұрғыда шымкенттік тұрғындар арасында нақты кімдердің шоттары тексеріліп, ұсталғандары немесе оларға қандай да бір шара қолданылғаны туралы ақпарат бар ма?

 – Жаңа критерийлердің басты мақсаты – салықтан жалтару мен кәсіпкерлік қызметті жасыру әрекеттерін бақылауға алу. Егер бір жеке тұлға үш ай бойы әр айда 100-ден астам әртүрлі адамдардан қаражат алса, бұл олардың кәсіпкерлік қызметпен айналысуы мүмкін екендігін көрсетеді, себебі мұндай қаржылық қозғалыс көбіне бизнестің көрсеткіші болып табылады. Сондықтан мұндай жағдайлар салық органдарының назарын аударып, олардың камеральдық бақылау жүргізуіне әкелуі мүмкін.

Сонымен қатар, жаңа критерийлер бойынша азаматтар жеке мақсатта, мысалы, туыстарына, достарына, балаларымен жасалатын мобильді аударымдарға қатысты алаңдамай-ақ қаржылық операциялар жүргізе алады. Бұл жағдайда салық органдары тарапынан тексерулер болмайды. Алайда, егер салық органдары бұл операциялардан кәсіпкерлік қызмет белгілерін анықтаса, онда тексерулер жүргізіледі. Мұндай тексерулер нәтижесінде егер қандай да бір салықтық бұзушылықтар анықталса, 30 жұмыс күні ішінде құқық бұзушылықтарды жою үшін мүмкіндік беріледі. Ал, енді Шымкентке келсек, бұған дейін нақты ұсталып, шара қолданған жайт тіркелмеген. Алайда, тексеру жұмыстары тоқтамайды. 

–  Ақша аударымдарын банк картасы арқылы емес, қолма-қол қабылдаса ше? Онда тексеру болмай ма?

 – Кейбір азаматтар салық органдарының бақылауынан жалтару мақсатында банк картасы арқылы емес, төлемдерді қолма-қол қабылдауды жөн көреді. Алайда бұл тәсіл салықтан жалтарудың заңды жолы емес екенін атап өткен жөн. Қазақстан Республикасының Салық кодексіне сәйкес, кез келген табыс көзі ол банк арқылы түскен болсын, не қолма-қол қабылданған болсын салық салуға жатады. Әрине, егер ол жүйелі түрде табыс табуға бағытталған болса. Яғни, сіз қызмет көрсетіп немесе тауар сатып, оған төлемді қолма-қол алған болсаңыз – бұл табыс көзі ретінде қарастырылып, салық салынуы мүмкін.

Салық кодексінің 14-бабына сәйкес, кәсіпкерлік қызмет дегеніміз – жеке тұлғаның жүйелі түрде табыс табуға бағытталған, дербес жүзеге асырылатын қызметі. Бұл анықтамаға, мысалы, үйде торт пісіріп сату, тігін тігу, бет әрлеу, балаларға үйде сабақ беру секілді қызмет түрлері толықтай кіреді. Егер бұл қызметтер тұрақты түрде атқарылып, ақысы қолма-қол қабылданса да – азамат заң бойынша салық органдарында тіркеліп, тиісті төлемдерді жүргізуі тиіс.

Бүгінде салық органдарының тексеру құралдары кеңейіп, ақпарат көздері әртүрлі жолмен толықтырылып жатыр. Мысалы, кәсіпкерлік қызмет белгілері, әлеуметтік желілердегі жарнамалар, клиенттердің шағымы, банктік шоттардағы қозғалыстар мен өмір сүру деңгейі арасындағы айырмашылықтар, шотқа түсетін аударымдармен салыстырғанда шығындардың айқын артуы арқылы анықталуы мүмкін. Сонымен қатар, кей жағдайларда бақылау сатып алуы (тексеруші тарап тұтынушы ретінде қызметке жүгінуі) арқылы да жасырын кәсіпкерлік дәлелденіп жатады. Егер мұндай заңсыз кәсіпкерлік анықталса, азаматқа салық органдары тарапынан камералдық бақылау жүргізіледі, тіркелмеген кәсіпкерлік қызмет үшін айыппұл салынады, алынған табыстан салықтар мен әлеуметтік төлемдер кері есептеледі, егер табысты жасыру қасақана жасалған болса, қылмыстық жауапкершілік те туындауы мүмкін.

Осы ретте жеке тұлғаларға ескертеміз: табыс көзі қандай жолмен қабылданса да (банктік аударым немесе қолма-қол), егер ол кәсіпкерлік сипатта болса, заң аясында тіркеліп, салық төлеу міндетті. Бұл өзіңізді заң алдында қорғаудың және тұрақты жұмысыңызды сенімді жүргізудің бірден-бір жолы.

–  Ақша аударымдары мен табыстарды заңдастыру үшін шымкенттік тұрғындарға қандай кеңес бересіз? Бұл процеске қатысты қандай маңызды мәселелерді ескеру қажет?

–  Қазіргі уақытта Қазақстанда салық жүйесі едәуір жетілдіріліп, азаматтар мен кәсіпкерлерге түсінікті әрі қолжетімді болу үшін бірқатар жеңілдетулер енгізілген. Дегенмен, қаржы ағындарын заңдастыру және салық төлеу мәселесі қоғамда әлі де өзекті. Сондықтан сіздерге осы тақырып бойынша жан-жақты кеңес бергіміз келеді.

Біріншіден, кез келген тұрақты табыс көзін заңдастыру – азаматтың өзіне де, мемлекетке де пайдалы қадам. Егер сіз жеке тұлға ретінде бір ай ішінде жүйелі түрде қызмет көрсетіп, тауар сатсаңыз немесе басқа да коммерциялық әрекеттер жасасаңыз, бұл – кәсіпкерлік қызметтің анықтамасына сәйкес келеді. Мұндай жағдайда сіздің міндетіңіз – заңға сәйкес жеке кәсіпкер ретінде тіркеліп, салық төлеу режимін таңдау. Бұл қазіргі таңда өте қолжетімді, себебі электрондық үкімет порталдары арқылы үйден шықпай-ақ тіркелуге болады.

Екіншіден, кәсіпкер ретінде тіркелу сізге заң аясында жұмыс істеудің барлық артықшылықтарын береді. Мысалы, салықтық жеңілдіктер мен арнайы салық режимдерін пайдалана аласыз, мемлекеттік қолдау бағдарламаларына қатысу мүмкіндігі ашылады. Сонымен қатар, сіздің қаржылық сенімділігіңізді арттырады, банк қызметтері мен несиелер алу барысында қиындықтар туындамайды.

Үшіншіден, салық салу тек банк арқылы түскен ақшаға ғана емес, қолма-қол төлемдерге де қатысты. Қолма-қол ақша арқылы алынған табысты жасыру заңға қайшы және мұндай әрекет анықталса, қатаң шаралар қолданылуы мүмкін. Қазіргі заманғы салық органдарының бақылау және талдау жүйелері дамыған, олар кәсіпкерлік қызметтің жасырын белгілерін анықтауға мүмкіндік береді. Мысалы, әлеуметтік желілердегі жарнамалар, клиенттердің шағымдары, банктік және төлем қозғалыстары арасындағы сәйкессіздіктер осы бақылаудың бір бөлігі.

Төртіншіден, кәсіпкерлік қызметті заңдастыру бұл салық төлеу міндетінен бөлек, сіздің құқықтарыңыз бен мүдделеріңізді қорғайтын құрал. Заңды тіркелген кәсіпкер ретінде сіз еңбек өтіліңізді, әлеуметтік төлемдеріңізді және зейнетақы жарналарын ресми түрде есептей аласыз, бұл болашақта әлеуметтік қорғаудың негізі болады.

Бесіншіден, қазіргі таңда мемлекет тарапынан ақпараттық қолдау көрсетіліп, салық төлеу тәртібі мен талаптары бойынша кең көлемді түсіндіру жұмыстары жүргізілуде. Мемлекеттік кірістер комитетінің ресми сайты, арнайы мобильді қосымшалары, сондай-ақ салық бөлімшелеріндегі мамандар сізге кез келген сұрақ бойынша көмектесуге дайын. Сондықтан салық мәселелерінде күмән туындаса, өз бетіңізше шешуге тырыспай, мамандарға хабарласқан жөн.

Қорыта келе айтарымыз, табысыңызды заңдастыру тек міндетті орындау ғана емес, өз бизнесіңіз бен жеке қаржылық қауіпсіздігіңіздің кепілі. Табысты ашық көрсету арқылы сіз тек салықтық бақылаудан қорықпайсыз, сонымен қатар еліміздің дамуына үлес қосып, әлеуметтік қамтамасыз етудің барлық жеңілдіктерін пайдалана аласыз. Егер осы мәселеге қатысты нақты сұрақтарыңыз болса немесе көмек қажет етсеңіз Мемлекеттік кірістер комитетінің кеңселеріне хабарласудан тартынбаңыз. Салық заңнамасын ұстанып, өз қызметіңізді заңдастыру – болашағыңызға жасалған ең сенімді инвестиция.

Әңгімелескен Аида ӨТЕП