Қазіргі қоғамда жасөспірімдердің құқықтық санасының төмендігі, олардың заң мен тәртіпке деген құрметінің жеткіліксіздігі жиі кездесетін әлеуметтік мәселелердің негізі болып отыр.

Түнгі уақытта ата-анасының қарауынсыз көшеде жүрген балалар санының артуы, олардың қылмыстық әрекеттер мен басқа да қауіпті жағдайларға ұшырау ықтималдығын жоғарылатуда. Бұл мәселе тек құқық қорғау органдарының ғана емес, барлық қоғамның назарында болуы тиіс. 

Құқықтық сананы арттыру, «Заң мен тәртіп» қағидаттарын барлық деңгейде орнықтыру, сондай-ақ жасөспірімдердің әлеуметтік жауапкершілігін қалыптастыру қазіргі таңда аса маңызды міндеттердің бірі болып отыр. Жасөспірімдердің түнде көшеде жалғыз жүруі тек олардың жеке қауіпсіздігіне ғана емес, қоғамның қауіпсіздігіне де қатер төндіреді. Құқық бұзушылықтар, жол-көлік оқиғалары мен зорлық-зомбылықтың құрбаны болу жағдайлары жиі кездесуде. Мұндай жайттар, әдетте, құқықтық білім мен тәртіпке деген құрметтің жетіспеуінен туындайды. Бұл мәселе кешенді түрде шешілуі керек, оның ішінде отбасы, қоғам және мемлекеттік органдардың рөлі зор.

Қазақстанда кәмелетке толмағандардың сағат 23:00-ден кейін көшеде немесе ойын-сауық мекемелерінде, түнгі клубтарда заңды өкілдерінің қарауынсыз жүруі заңмен шектелген. Бұл құқықтық шектеулердің мақсаты – балалар мен жасөспірімдердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету, олардың әлеуметтік ортада дұрыс қалыптасуына жағдай жасау. Түнгі уақытта көшеде жалғыз жүрген балалар қылмыстық әрекеттердің құрбаны болып қалуы, немесе жол-көлік оқиғаларына ұшырауы мүмкін. Сонымен қатар, олардың өмірі мен денсаулығына қауіп төнеді.

Осыған орай, Шымкент қаласы Полиция департаменті мен жергілікті білім беру және әлеуметтік қорғау органдары бірлесіп, «Түнгі қаладағы балалар» жедел-профилактикалық іс-шарасын ұйымдастырды. Шараның басты мақсаты – жасөспірімдердің түнде көшеде жалғыз жүруін болдырмау, сонымен қатар осы жағдайлардың себебін анықтап, алдын алу шараларын ұйымдастыру. «Түнгі қаладағы балалар» шарасы тек құқық бұзушылықтарды анықтап, заңды жауапкершілікке тартумен шектелмейді. Оның басты міндеті – балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, олардың ата-аналарымен және қоғаммен бірлесе отырып, алдын алу жұмыстарын жүргізу. Бұл шара барысында, Полиция департаменті қызметкерлері, әлеуметтік педагогтер мен психологтер балаларға және олардың ата-аналарына құқықтық түсіндіру жұмыстарын жүргізіп, балалардың түнгі уақытта көшеде жалғыз жүруінің себептерін анықтады. Іс-шараның алғашқы екі күнінде 100-ге жуық жасөспірім анықталып, оларды ата-аналарына қайтару үшін рейд жүргізілді. Құқық қорғау органдары әрбір жағдайды жеке қарастырып, балаларға қауіпсіздік ережелері мен құқықтық талаптарды түсіндірді, сонымен қатар әлеуметтік қызметкерлер де балалар мен олардың ата-аналарына әлеуметтік және психологиялық көмек көрсетті. Бұл туралы Шымкент қаласы Полиция департаментінің баспасөз хатшысы Бағлан Исатаева: «Түнгі уақытта көшеде заңды өкілдерінің қарауынсыз жүрген балалар тек олардың жеке қауіпсіздігіне емес, қоғамға да қатер төндіретін жағдай. Мұндай жағдайлар жасөспірімдерге қатысты түрлі құқық бұзушылықтардың, қылмыстық әрекеттердің, зорлық-зомбылықтың орын алуына себеп болуы мүмкін. Сондықтан, біз тек құқық бұзушылықтарды анықтап, жазалаумен шектелмейміз. Біз үшін ең бастысы – балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, олардың болашағын қорғау және ата-аналармен, қоғаммен бірлесіп, құқықтық сананы арттыру», – деді.

Иә, Шымкент қаласында ұйымдастырылып жатқан рейдтер мен профилактикалық іс-шаралардың басты мақсат-міндеті – жасөспірімдерге заң мен тәртіпті сақтаудың маңыздылығын түсіндіру, олардың қауіпсіздігін арттыру және қоғамның әрбір мүшесінің бала болашағына деген жауапкершілігін күшейту. Бұл туралы полиция подполковнигі Алишер Айсаев та өз ойын айтып: «Біз рейдтер барысында балалардың заңды өкілдерімен байланыс жасап, әрбір жағдайды жеке қарап, балалардың көшеде жалғыз жүруінің себептерін анықтаймыз. Бұл тек құқық бұзушылықтардың алдын алуға ғана емес, сонымен қатар ата-аналардың өз балаларын дұрыс бақылау және тәрбиелеу мәселесіне де назар аударуды талап етеді. Бұл – барша қоғамның, отбасылардың және мемлекеттік органдардың бірігіп атқаратын жұмысы. Түнде көшеде жалғыз жүрген балалардың болашағын қамтамасыз ету – қоғамның ортақ міндеті. Сондықтан біз, құқық қорғау органдары, білім беру мекемелері, әлеуметтік қызметкерлер мен психологтер бірігіп, балалардың қауіпсіздігін сақтау мен заңды түрде тәрбиеленуіне бар күшімізді саламыз. Өкінішке қарай, соңғы жылдары жасөспірімдердің ата-аналарынан тыс көшеде жүруі жиі кездесуде. Бұл жағдай қылмыстық әрекеттерге немесе басқа да қауіпті жағдайларға әкелуі мүмкін. Балалардың осындай жағдайларға тап болмауы үшін, тек құқық бұзушылықтарды анықтап, жазалаумен шектелмейміз. Біздің басты міндетіміз – балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету, олардың өмірі мен денсаулығын қорғау. Қазіргі кезде Қазақстан заңдары бойынша кәмелетке толмағандардың түнгі уақытта көшеде немесе ойын-сауық мекемелерінде заңды өкілдерінің қарауынсыз болуы заңмен шектелген. Мысалы, балалардың сағат 23:00-ден кейін көшеде жалғыз жүруі әкімшілік құқықбұзушылық болып табылады. Заң бойынша, бұл жағдайда ата-аналарға немесе балалардың заңды өкілдеріне әкімшілік жауапкершілік жүктеледі. Тәртіпті бұзғаны үшін олар 5 айлық есептік көрсеткіш көлемінде айыппұл төлеуі мүмкін. Сонымен қатар, егер ата-аналар бала тәрбиесіне салғырттықпен қараса және бұл жағдайлар қайталана берсе, олар туралы әлеуметтік қызметтер мен білім беру ұйымдарына хабарлама жіберіледі, ал қажет болса, заң бойынша қатаң шаралар да қолданылуы мүмкін. Рейд барысында біз әрбір баланың жағдайын жеке қарап, ата-аналармен жұмыс істейміз. Бұл шаралар ата-аналарды заңды талаптарды сақтауға, баланы бақылауға және олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге шақырады. Жасөспірімдердің көше тәртібін бұзуы олардың отбасындағы әлеуметтік проблемалармен тікелей байланысты. Осыған байланысты, біз тек заңды жауапкершілікті ғана емес, сонымен бірге ата-аналардың өз міндеттерін дұрыс орындауына көмектесу мақсатында түсіндіру жұмыстарын жүргіземіз. Жалпы, баланың қауіпсіздігі тек құқық қорғау органдарының ғана емес, бүкіл қоғамның міндеті. Сондықтан біз, полиция қызметкерлері, педагогтер, психологтер мен әлеуметтік қызметкерлер бірлесе жұмыс істеп, балаларды түрлі қауіп-қатерлерден қорғау үшін қажетті шараларды қабылдаймыз. Баланың өмірі мен денсаулығын сақтау мақсатында барынша жұмыс істеуге дайынбыз және ата-аналарды өз жауапкершілігін сезініп, балаларын дұрыс тәрбиелеуге шақырамыз», – деді.

Мамандардың айтуынша, Шымкент қаласындағы рейдтер 2024 жылы да өткізілген. Нәтижесінде көшеде заңды өкілдерінің қарауынсыз жүрген жасөспірімдердің саны 18 пайызға төмендеген. Бұл, өз кезегінде, қоғамдық қауіпсіздіктің артуына және құқықбұзушылықтың азаюына әсер етеді екен. Баланың қауіпсіздігі мен тәрбиесі тек полиция қызметкерлерінің ғана емес, әрбір отбасының, білім беру ұйымдарының және әлеуметтік қызметкерлердің де жауапкершілігінде. Полиция қызметкерлері тек заңды жауапкершілікті емес, балалардың отбасымен жұмыс істеу қажеттілігін де атап өтті. Отбасы тәрбиесіндегі басты рөл ата-ананың қолында. Баланың дұрыс дамуы мен тәрбиеленуіне жауапты әрбір ата-ана, оларды көшеге жалғыз жібермей, қауіпсіздік шараларын қабылдауы тиіс. Шымкент қаласында жүргізілген іс-шара барысында әлеуметтік педагогтер мен психологтер де белсенді түрде жұмыс істеді. Олар балаларға психологиялық және әлеуметтік кеңестер беріп, олардың дұрыс тәрбиеленуіне бағытталған қосымша бағдарламалар мен тренингтер өткізді.

 «Түнгі қаладағы балалар» жедел-профилактикалық шарасы қоғамның бірлескен әрекет етуінің маңыздылығын көрсетеді. Құқық қорғау органдарының, білім беру ұйымдарының, әлеуметтік қызметкерлер мен психологтердің үйлесімді жұмысы ғана балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ете алады. Сонымен қатар, бұл шаралар арқылы қоғамның әрбір мүшесіне баланың қауіпсіздігі мен тәрбиесіне жауапкершілік жүктеледі. Құқық бұзушылықтың алдын алу, әлеуметтік тұрғыдан қорғау және балалардың тұлғалық дамуын қамтамасыз ету үшін мемлекет және қоғам бірігіп жұмыс істейді. Сонда ғана нәтиже болары анық.

Құқық қорғау органдары мен әлеуметтік қызметкерлердің бірлескен жұмысы нәтижесінде Шымкент қаласында жасөспірімдер арасындағы қылмыстық әрекеттер мен жол-көлік оқиғаларының саны төмендеген. Бірақ, бұл шаралар әлі де толық нәтиже бере алмайды, өйткені әрбір бала мен отбасы өздеріне жауапкершілік алуы керек. Осындай шаралар жалғасын табары анық. Қала мектептері мен әлеуметтік қызмет көрсету мекемелері балалар мен олардың ата-аналарына құқықтық сауаттылықты арттыру бойынша семинарлар мен тренингтер өткізуді жоспарлап отыр. Осылайша, бала тәрбиесі мен қауіпсіздігіне қатысты қоғамның белсенді қатысуын күшейту, әрбір адамның өз міндетін орындауына негізделген жүйелі жұмыстар жүргізіледі. Әлбетте, жасөспірімдер мен балалардың құқықтарын қорғау, олардың өмірі мен денсаулығын сақтау үшін қоғамның барлық мүшелері бірлесе жұмыс істеуі тиіс. Полиция қызметкерлері, әлеуметтік қызметкерлер, педагогтер мен психологтер бұл үдерісте маңызды рөл атқарады. Отбасы мен қоғам арасындағы жауапкершілік, бала тәрбиесі мен қауіпсіздігін сақтау еліміздің болашағы үшін аса маңызды міндет. Балаларымыздың болашағын қамтамасыз ету үшін әрбір адам өз міндетін орындап, ұрпақ тәрбиесіне назар аударғаны жөн. Тек осындай ұжымдық күш-жігер арқылы біз жасөспірімдердің болашағына қауіпсіз әрі тұрақты қоғам қалыптастыра аламыз. Ал, Полиция департаменті жүйелі жұмыстарын жалғастыра береді. 

Аида ӨТЕП